Gmina Unisław

Dzięki rewitalizacji cmentarza nie tylko mieszkańcy gminy Unisław mieli okazję dowiedzieć się o jego istnieniu (nie wszyscy o nim słyszeli), ale także społeczeństwo okolic naszej gminy. Teren ten niegdyś należał do Cukrowni Unisław, potem przejął go Skarb Państwa, a dzisiaj jest pod opieką gminy Unisław.

Z archiwalnych dokumentów uzyskanych z Powiatowego Ośrodka Dokumentacji w Chełmnie, można wnioskować, i taka też data została przyjęta, że powstał w roku 1891. Jednak są przesłanki, iż powstał on znacznie wcześniej tj. około roku 1884. Dokumenty te znajdują się w Archiwum w Malborku, wynika z nich też, że prawdopodobnie istniała w Unisławiu  szkoła ewangelicka, która być może pełniła rolę kaplicy. Jednak informacje te wymagają dokładniejszej analizy, choć już dziś wiemy, że data założenia cmentarza jest wcześniejsza, czyli rok 1884. Nie można jednak wykluczyć jeszcze wcześniejszej daty powstania. Cmentarz należał do parafii Trzebczyk, zamknięty został prawdopodobnie w roku 1945.

 Cechą charakterystyczną cmentarza jest bez – świadczący o długowieczności, który posadzono wokół cmentarza. Miejsce pochówku, obecnie, przypomina okrąg, ale wcześniej, wnioskując z kart kartograficznych, mogło mieć kształt elipsy. Zmarłych chowano nogami na wschód.

 Podczas porządkowania cmentarza w Unisławiu usytuowanego na terenie grodziska okazało się, że znajdują się tutaj 24 mogiły, zapewne było ich więcej, jednak upływ czasu, zaniedbanie i dewastacja sprawiły, że zachowały się tylko 24, w tym też dziecięce. Niestety są one zniszczone, ale widać, że mogiły były murowane z różnych materiałów: cegły, granitu, marmuru białego i czarnego. Zachowała się także jedna płyta pionowa i jedna pozioma ze szczątkowymi napisami w języku niemieckim, dwie podstawy pod krzyż, postument, cokół pod krzyż żeliwny oraz pionowe ramię krzyża pęknięte na pół. Na skrawkach odnalezionych płyt widnieją dekoracje w postaci liści bluszczu symbolizującego niezniszczalne życie, miłość i przywiązanie. Litery na nagrobkach wykonano w kolorze złotym, srebrnym i białym.

Jeden nagrobek, przy którym znajduje się charakterystyczny wojskowy krzyż (zachowane pionowe ramię krzyża) pozwala sądzić, że na cmentarzu spoczywa żołnierz.

 Z poziomej płyty i zachowanych na niej napisów, można wnioskować, że na cmentarzu pogrzebano osobę pochodzącą bądź też urodzoną w miejscowości  Dorpat – miasto w Estonii. Był to unisławski aptekarz Walter Jungst, którego nekrolog znajduje się wśród załączonych zdjęć.

Udało się także odszukać trzy tablice z czarnego granitu z których dowiadujemy się, że pochowano: Pana Hableskiego (sekretarz magistratu), Wilhelminę Frank zd. Rathke,  Hermana Kraft (prawdopodobnie był synem unisławskiego rzeźnika Wilhelma Kraft), tutaj też ma swój grobowiec rodzina Heshe. Dziś są to nazwiska, o których nie wiemy nic, ale jest to początek do dalszych poszukiwań.

Na dwóch nagrobkach możemy dostrzec sygnaturę kamieniarską, dzięki której wiemy, że stworzone zostały przez zakład kamieniarski Bradtke z Bydgoszczy oraz Gustaw Wodsack również z Bydgoszczy. Ten właśnie zakład musiał cieszyć się dobrą renomą, ponieważ jego kamienne dzieła można spotkać np. w Ostromecku czy Solcu Kujawskim.

Podczas prac porządkowych odnaleziono kilka przedmiotów świadczących o ogrodzeniu cmentarza oraz połowę orzełka z okresu Ludowego Wojska Polskiego.

Co prawda do naszych czasów na cmentarzu ewangelickim w Unisławiu zachowało się niewiele znaczących wartości dokumentalnych, ale rozpoczęty, na grodzisku, proces przywracania pamięci cmentarza przynosi pozytywne efekty zarówno informacyjne jak i porządkowe. Dzięki postawionym brzozowym krzyżom cmentarz przestał być miejscem składowania śmieci czy też oazą dla osób poszukujących odprężenia a informacja o rewitalizacji zainteresowała miłośników cmentarzy ewangelickich m.in. Pana Michała Wiśniewskiego, który przy pomocy przyjaciół – pasjonatów prowadzi stronę poświęconą ewangelickim miejscom pochówku http://lapidaria.wikidot.com/. Podczas uroczystości zakończenia prac na cmentarzu Pan Michał przekazał dużo ciekawych informacji i dokumentów, za co dziękujemy.

Drobne pozostałości z cmentarza ewangelickiego w Unisławiu znajdują się w Bibliotece - Gminnej Izbie Pamięci.