Gmina Unisław

Dnia 11.09.2013 r., w kolejną rocznicę tragicznej śmierci bohaterów przestworzy Żwirko i Wigury, odbędzie się uroczyste przeniesienie historycznej tablicy, która niegdyś wisiała na budynku dawnej świetlicy Cukrowni Unisław. Ceremonia odbędzie się na skwerze przy skrzyżowaniu ulic Żwirki i Wigury, Szerokiej, Chełmińskiej i Grudziądzkiej o godz. 11.00. Inicjatorem wydarzenia jest Wiceprzewodniczący Rady Gminy Unisław Pan Wiesław Kamiński przy wsparciu Wójta Gminy Unisław Pana Jakuba Danielewicza, radnych, pomocy pracowników Urzędu Gminy oraz kierowników i dyrektorów jednostek organizacyjnych gminy Unisław. Przy tej właśnie okazji warto więc nakreślić historię z tym związaną.

Od roku 1928 zawiązują się w całej Polsce organizacje paramilitarne pod nazwą Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. Była to największa międzywojenna organizacja społeczna w Polsce. Ich głównym  zadaniem  było przygotowanie środków do obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej oraz wspieranie rozwoju polskiego lotnictwa wojskowego.

W Gminie Unisław najprawdopodobniej zawiązały się dwie organizacje L.O.P.P: w roku 1932 powstało L.O.P.P. nr 14 przy Cukrowni Unisław (liczba 14 sugeruje kolejną organizację w powiecie chełmińskim, bądź też kolejną ukonstytuowaną przy Cukrowniach), którego prezesem był pan Szczepaniak, a w roku 1936, jak wynika z artykułu umieszczonego w czasopiśmie „Przegląd Chełmiński” z 1936 r. miało miejsce kolejne zawiązanie się Koła Gminnego L.O.P.P. w Unisławiu.

W roku 1937 podczas uroczystych obchodów 5-lecia powstania Koła L.O.P.P. Cukrowni Unisław ich członkowie postanowili uczcić „synów Ikara” - Żwirko i Wigurę. Została ufundowana tablica pamiątkowa ku czci polskich „bohaterów przestworzy”, którzy zginęli w katastrofie lotniczej na terytorium Czech  nieopodal Cierlicka Dolnego pod wzgórzem Kościelec. Tam też powstało „ Żwirkowisko” - skrawek ziemi, z którego „wystartowali do wieczności" polscy bohaterowie przestworzy Franciszek Żwirko i Stanisław Wigura”.

Podczas uroczystych obchodów 5 – lecia Koła  w 1937 r. została odsłonięta tablica ku czci Żwirki i Wigury, uchwałą Rady Gminy zmieniono nazwę ulicy Fabrycznej na ulicę Żwirki i Wigury. „…2 października odbyła się uroczysta msza święta po której ruszył  pochód w skład którego wchodziły poszczególne służby z kompletnym sprzętem przez wioskę, przed tablicą o godz. 18:00 zaciągnięto wartę honorową..”. Odsłonięcia tablicy dokonał pan starosta Gożewski – prezes obwodu Powiatowego L.O.P.P. Podczas uroczystości obecni byli między innymi: poseł Jan Ślaski (Slaski) – właściciel majątku Trzebcz, w 1935 został wybrany posłem na Sejm RP IV kadencji (1935–1938), z okręgu nr 101 (Toruń miasto i powiat, Chełmno, Wąbrzeźno), dyrektor Cukrowni Emil Franke, wójt Stanisław Ziemba, ksiądz Anastazy Bloch. Uroczystość ta była także okazją do wręczenia dyplomów za zasługi położone  na polu L.O.P.P. panu Dąbrowskiemu i Ludwikowi Dobskiemu, odznakę honorową  L.O.P.P. otrzymał prezes Szczepaniak.

Należy dodać, że w Unisławiu w roku 1938 istniał szkolny ośrodek szybowcowy L.O.P.P. Okręg Pomorski.

W roku 1939 tablica została zdjęta i przechowywana była na terenie Cukrowni Unisław, ponowne zawieszenie tablicy najprawdopodobniej miało miejsce w latach 60. XX w. Podczas uroczystości uczestniczyli wówczas między innymi Pan J. Lisewki – przewodniczący Gromadzkiej Rady Narodowej w Unisławiu i Pan B. Fiutak – Naczelnik Gromadzkiej Rady Narodowej.

Kolejnym dziejowym etapem historycznej tablicy było rok 2006 kiedy to została zamknięta Cukrownia Unisław i następowały dalsze zmiany społeczno – gospodarcze. Pod koniec roku 2010 tablica, z uwagi na „ocalenie historii lokalnej”, została zdjęta z budynku świetlicy Cukrowni i przechowywana była w Gminnej Izbie Pamięci funkcjonującej przy Gminnej Bibliotece Publicznej w Unisławiu. Podczas projektu biblioteki Cyfrowe Archiwa Tradycji Lokalnej, dzięki Pani Barbarze Dobskiej, pozyskano zdjęcia z uroczystego odsłonięcia tablicy w 1937 r. Zdjęcia te znalazły się w internecie, zostały zauważone przez radnego Pana Wiesława Kamińskiego, który kierowany uszanowaniem tradycji pokoleń, przy wsparciu władz gminy Unisław, pomocy jednostek organizacyjnych, pracowników Urzędu Gminy, zakończył dzieje historycznej tablicy pamiątkowej ku czci Żwirki i Wigury.

Opracowała

Elżbieta Jendrzejewska

Serdecznie dziękujemy za nieocenioną pomoc Pani Annie Soborskiej – Zielińskiej z Muzeum Ziemi Chełmińskiej, to dzięki pani Annie otrzymaliśmy skan artykułu z 1937r. z uroczystości przebiegu 5-lecia Koła L.O.P.P. Cukrowni Unisław, wyrazy podziękowania składamy także panu pułkownikowi Zenonowi Zgoła ze Stowarzyszenia Seniorów Lotnictwa Wojskowego Rzeczypospolitej Polskiej za wszelkie informacje i wskazówki oraz Panu Janowi Przywara, zwanego potocznie ”Żwirkologiem”, który  losami legendarnych lotników zajmuje się już ponad dwadzieścia lat, za zdjęcia, informacje, graficzne opracowania wystawy ŻWIRKO I WIGURA BOHATEROWIE PRZESTWORZY. Dziękujemy także mieszkańcom Unisławia za zaangażowanie w zdobywaniu informacji, „odczytywaniu” wizerunków na zdjęciach i wszelkie wskazówki.

Gminna Biblioteka Publiczna w Unisławiu zaprasza na wystawę tematycznie związaną z daną uroczystością na której znajdą się zdjęcia z wydarzeń unisławskich w roku 1937, wystawa plakatów „Żwirko i Wigura – bohaterowie przestworzy”, zdjęcia ze zwycięskiego lotu Challenge 1932 i inne.

Bibliografia:

1. Abżołtowski S., Sztybel T., Mała Encykopedia Lotnicza, Warszawa 1938.
2. Uroczysty przebieg 5-lecia Koła LOPP, w Cukrowni Unisław, „Przegląd Chełmiński” 1937.
3. Zebranie organizacyjne Koła Gminnego LOPP w Unisławiu, „Przegląd Chełmiński” 1936 r, nr 17, s. 3.
4. Bąk Wiesław LOPP w powiecie chełmińskim, „Czas Chełmna” 2013, nr 26.825, s. 6.